«Ғасырлар сазы» бауырлас елдiң басын қосты
Алматы қаласы әкімдігі және Мәдениет басқармасының қолдауымен, «Алматы әуендері» концерттік ұжымының ұйымдастыруымен «Ғасырлар сазы» фольклорлы-этнографиялық ансамбльдердің ІІ халықаралық дәстүрлі музыка фестиваль-байқауы өтті.
Қала күнін атап өту аясында Жамбыл атындағы Қазақ мемлекеттік филармониясында жүзеге асқан шара Қазақ хандығының 550 жылдығына арналды.
Ұлттық мұраларымызды ұлықтауды мақсат еткен музыка фестивалі алғаш рет 2011 жылы қолға алынған болатын. Биылғы жылы ауқымын кеңейтіп, алыс-жақын мемлекеттерден қонақтар шақырып, халықаралық деңгейге көтеріліп отыр. Байқауға республикамыздың барлық облыстары мен түркі тілдес елдердің этно-фольклорлық ансамбльдері, дәстүрлі әнші-күйшілер, музыка зерттеушілері қатысты. Қазылар алқасы әлем сахналарында өнер көрсетіп жүрген көрнекті қайраткерлер мен танымал тұлғалардан және белгілі музыканттардан құралған. Атап айтсақ, Ыстамбұл консерваториясының профессоры Жихан Юртчи, Ресей Федерациясының еңбек сіңірген артисі, Башқұртстанның халық артисі Рамил Гайзуллин, Өзбекстанның халық артисі, дирижер Фарух Садықов, Қырғызстанның халық артисі, Қырғыз ұлттық консерваториясының ректоры, профессор Мұратбек Бегалиев, Қазақстанның еңбек сіңірген қайраткері, қобызшы-профессор Базархан Қосбасаров, Қазақстанның еңбек сіңірген қайраткері, «Құрмет» орденінің иегері Жамағат Темірғалиев, Қазақстанның еңбек сіңірген артисі, Нұрғиса Тілендиев атындағы «Отырар сазы» фольклорлық-этнографиялық ансамблінің дирижері Жалғасбек Бегендіков сияқты майталмандар.
Қазақстанның еңбек сіңірген қайраткері, «Алматы әуендері» концерттік бірлестігінің директоры Бағдат Тілегеновтің айтуынша, 2011 жылғы додаға 28 ансамбль қатысса, биыл олардың саны 41-ге жеткен. Кіл жүйріктердің дабысын естіген шағын қалаларда құрылған кей ансамбльдер шығармашылық тұрғыда өсіп-жетілу үшін әріптестерінің деңгейін көріп кетуге өздері өтініш білдіріпті. Солардың бірі – Оңтүстік Қазақстан облысында жасақталған «Жетісай сазы» ансамблі. Жетекшісі – композитор, музыкатанушы Бөрі Иса.
Аднан Коч жетекшілік ететін түрік халық аспаптары ансамблі, Кахрамон Базаров жетекшілік ететін «Алер» өзбек фольклорлы-этнографиялық ансамблі, Рысбек Жұмакүнов жетекшілік ететін «Қамбархан» қырғыз фольклорлы-этнографиялық ансамблі және Алматы қаласындағы Қ.Қожамияров атындағы мемлекеттік ұйғыр музыкалық комедия театры жанындағы «Нава» фольклорлы-этнографиялық ансамбльдерінің де білек сыбанып келуі бәсекенің тартысты өтетінін ә дегеннен-ақ байқатты.
– Қазақ хандығының 550 жылдығына орайластырылған өнер мерекесі үш күнге жоспарланып отыр. Бірінші күні фестивальдің ашылу салтанаты болса, екінші күні қатысушылардың концерттік бағдарламалары тыңдалады. Үшінші күн жүлдегерлерді марапаттау рәсімі және лауреаттардың гала-концертімен қорытындыланады. Байқау ережесі төрт бөлімнен тұрады. Бірінші бөлімде – фольклорлы-этнографиялық ансамбльмен күй ойнау, екінші бөлімде – кез келген көне халық аспабымен күй тарту, үшінші бөлімде – ансамбльдің сүйемелімен вокальдық шығарма орындау. Ал төртінші бөлім – еркін тақырып.
Лауреат атанған жеңімпаздарға арнайы дипломдардан бөлек, Ахмет Жұбанов, Болат Сарыбаев атындағы және Алматы қаласы әкімдігінің сыйлығы табыс етіледі. Жан-жақтан келген қонақтарымыз бен өнерпаздарға көтеріңкі көңіл күй сыйлау үшін фестивальге қатысушыларды салтанатты түрде қызыл кілемше үстімен жүргізуді жөн деп таптық. Соңы фестивальдің ресми ашылуымен жалғасады, – деп атап өтті БАҚ өкілдерімен жүздесу барысында «Ғасырлар сазы» фестиваль-конкурсының ұйымдастырушысы Бағдат Тілегенов.
Бірінші күн
Фестиваль шымылдығы Жамбыл атындағы Қазақ мемлекеттік филармониясының концерт залында «Сазген сазы» фольклорлық-этнографиялық ансамблінің орындауында Жалдыбайдың «Қара жорға» күйімен ашылды. Сондай-ақ «Арлан» театры жаужүрек бабаларымыз киген жауынгер киімдерін көрсетіп, Қазақстанның еңбек сіңірген мәдениет қайраткері, актер Болат Әбділманов «Кенесары ханның аманатын» жеткізді. Кеш тізгінін қолына ұстаған Қазақстанның еңбек сіңірген қайраткері Ақан Әбдуәлі мен тележурналист, жүргізуші Майя Веронская Алматы қалалық Тілдерді дамыту, мұрағаттар және құжаттама басқармасының бастығы Мамай Ахет мырзаны ортаға шақырып, құттықтау сөз берді.
– Біз ұзақ жылдар өзіміздің тарихымызға өзгенің көзімен қарап келдік. Әрбір сөзімізді Қытайдың қолжазбасына, арабтың жолжазбасы мен орыстың жылнамасына сүйеніп сөйлеген халықпыз. Тәуелсіздіктің арқасында бодандығымыз ұмыт болып, бүгінгі таңда әлем жұртшылығына өз тілімізбен, өз мәдениетімізбен құнды екенімізді сезіне бастадық.
Кенесарыны зерттегені үшін тарихшы-ғалым Ермұхан Бекмаханұлы 25 жылға айдалып кетті. Дәл осындай пьесаны жазып, сахнаға қойғаны үшін ұлы Мұхтар Әуезов түрмеге жабылды. Ал бүгін осындай алыптарды емен-жарқын сахнаға алып шығып, тарихи мұраларымызға үңіліп, өз ән-күйімізді насихаттауға жол ашылды. Бұл – тағы да ұлы Тәуелсіздіктің жемісі.
Қазақ халқы жарты ғасыр бұрын Қазақ хандығының 500 жылдығын тойлаған жоқ. Айтулы датаны білмеді емес, білді. Бірақ етек-жеңімізді жинап, тек 550 жылдығымызды атап өтуге шамамыз келіп отыр. Бұл – тағы да Тәуелсіздіктің тартуы. Сондықтан қолымыздағы барымызды бағалай білейік. Қазақтың егемендігін алып беріп, Тәуелсіздігін жариялаған, ана тілін мемлекеттік тіл қатарына қосқан Алматы қаласы бүгін баршаңызды осындай өнер жәрмеңкесінде күтуге дайын, – деді Мамай Ахет.
Бұдан кейін байқау үміткерлері мен қазылар алқасы таныстырылып, мәртебелі меймандарға гүл шоқтары ұсынылды.
Ресей Федерациясының еңбек сіңірген артисі, Башқұртстанның халық артисі Рамил Гайзуллин сыбызғыда башқұрттың халық әуені «Ғылмияза» және қазақтың халық әні «Бүлдіргенді» орындаса, Ыстамбұл консерваториясының профессоры, кавалшы Жихан Юртчи Манарбек Ержановтың әні «Сайра бұлбұлды» құйқылжытты. Қазылар алқасының төрағасы Базархан Қосбасаров өз кезегінде қатысушыларға сәт-сапар тіледі.
– Қазақтың әні мен күйі – халқымыздың көне заманнан қалыптасқан асыл қазынасы, ұлттың бекзат болмысы, жүрек сыздатқан сағынышы, көңілдің қылын шертер сезімі мен мұң-шері, қызық-қуанышы. Бізде 5 мыңнан аса күй, 12 мыңға жуық ән бар екен. Бұл – қазақ әншілік және күйшілік өнерінің сан ғасырлық тарихының бар екендігінің бірден-бір айғағы. Домбырада, қобызда, сыбызғыда және тағы басқа халық аспаптарында орындалған күйлер кемел құрылымымен, күрделі ырғақ иірімдерімен ерекшеленіп, талай ғасыр сүзгісінен өтіп, бүгінге жетті.
Халқымыздың өнер саласындағы шоқтығы биік бір мақтанышы – ұлттық музыкалық аспаптар. Өткен ғасырдың 60-жылдарынан бастап, қазақ музыка аспаптарын зерттеу, ұмыт бола бастаған түрлерін қайта қалпына келтіру жұмыстары қолға алынды. Бұрын-соңды жас буын толық біле бермейтін, ал қайсыбірінің аты еміс-еміс есте қалған аспаптар қайта тіріліп, өнерден өзінің тұрақты орнын тапты. Түрлі ансамбльдер мен оркестр құрамы да қайта жаңғырды. Осы тұрғыда қажырлы ғалым, өнегелі ұстаз, профессор Болат Шамғалиұлы Сарыбаевтың еңбегінің зор екенін айтқымыз келеді. Жарықтық, тірі болғанда ортамызда отырып, бүгінгі жастардың сыбызғыны, жетігенді, саз сырнайды, шаңқобызды, шертерді, адырнаны қалай меңгергенін көрер ме еді?! Осы аспаптардың өткен ғасырда ойнау мәдениетінің жоғары болғанын, өзіндік дәстүрлі үн қалыптастырғанын айтып жүрміз. Мына біздер музыканың маңында жүрген кейбір адамдардан жоғарыда айтылған аспаптарды «бұлардың бәрі ескірген. Классиканы ойнауға келмейді, сондықтан эпизодтық түрде ғана пайдалану керек» деген сөзін естідік. Сөйтіп жүргенде, халқымыздың талантты ұлы Нұрғиса Тілендиев «Отырар сазы» оркестрінде осы сазсырнайды, сыбызғыны, қылқобызды, ішекті қобызды, жетігенді, шертерді, үрлемелі аспаптарды домбырамен, төрт ішекті қобызбен, баянмен жарыстырып, үндестігін таба білді. Оған айғақ – «Махамбет» поэмасы, «Ата толғауы», «Аңсау» сынды тағы басқа шығармалары. Сол ұжымның концертіне кіруге билет таба алмай қалған халықты көзіміз көрді, құлағымыз естіді. Сол секілді, асыл мұраларымызды, ұлттық үнімізді халқымыздың дарынды тұлғалары А.Жұбанов, М.Төлебаев, С.Мұхамеджанов, К.Күмісбеков, М.Қойшыбаев сияқты ағаларымыз қаймағын бұзбай, оркестрмен сайратқаны құлағымызда тұр.
Фестивальдің мақсаты – ансамбльдердің жоғарыда айтқан асыл мұраларымызды бүгінгі күні қай деңгейде, қалай іске асырып жүр? Қандай жетістіктеріміз бар, мүлт кетіп жатқан тұсымыз қайсы? Осы кемшіліктерді бір-бірімізден көріп түзесек, үйренсек деген ниет. Көне аспаптардың ансамбль құрамында өзінің орнын кәсіби түрде таба біліп, халық арасына мұра етіп қалдырсақ деген ой. Сөз соңында айтарым, бұл конкурс халық аспаптары ансамбльдерінің тойы дер едім. Той тойға ұлассын, ағайын! Іске сәт! – деді Базархан Әбуұлы.
Кеш барысында «Сазген сазы» фольклорлы-этнографиялық ансамблі «Аспаптар шеруі» музыкалық композициясын, Қазақстан Жастар одағы «Серпер» сыйлығының иегері Тамара Асар халық әні «Жорғатайды», Қырғызстанның еңбек сіңірген артисі Бақытбек Шөтенов қазақтың халық әні «Жариям-айдай» және қырғыздың халық әні «Түсімдені», «Эль Канто» тобы қазақтың халық әні «Ауылың сенің іргеліні», Қазақстанның халық артисі Нұрғали Нүсіпжанов Нұрғиса Тілендиевтің әні «Алатауды», Т.Жүргенов атындағы Қазақ ұлттық өнер академиясының студенті Гүлнұр Көшенова Эдит Пиафтың репертуарындағы «Мен ештеңеге өкінбеймін» әнін, республикалық, халықаралық конкурстардың жүлдегері Эльмира Қашқымбаева Садық Кәрімбаевтың әні «Жетісуды» сазсырнайда тыңдарман назарына ұсынды. Сонымен қатар Қазақстанның халық артисі Нұржамал Үсенбаева халық әні «Алқоңырды», Манарбек Ержановтың «Қуанамын» әнін нәшіне келтіре шырқады. Нұрғиса Тілендиевтің «Жекпе-жек» күйін Нұркен Әшіров, Батыржан Мықтыбаев, Бейбарыс Хамзин, Дәурен Раев, Жаңыл Бұхарова, Әйгерім Бекбердиева, Сымбат Әлімбетовалар тарту етті.
Екінші күн
Байқаудың екінші күні қасиетті Құрбан айт мерекесімен тұспа-тұс келді. Соған қарамастан, қазылар алқасы байқауға қатысушы ансамбльдердің дайындап келген шығармасын таңғы тоғыздан кешкі тоғызға дейін сарапқа салды. Үміткерлердің жас ерекшелігіне шектеу қойылмағандықтан, сынға түскендердің арасында мектеп оқушыларынан бастап, халық артистері, есімі елге белгілі еңбек сіңірген қайраткерлер, құрылғанына көп уақыт бола қоймаған жас ансамбльдер бой көрсетті. Алайда, қазылар алқасы ешкімнің атақ-марапатына, жасы мен жолының үлкендігіне қарап жатпады. Ең әуелі орындаушылардың кәсіби шеберлігіне, шығарманың мазмұны мен көркемдік деңгейіне, ұлттық нақышына мән берді. Өкінішке қарай, дайындықтары әлсіздеу, байқау шарттарын жете түсінбеген ұжымдар да кездесіп жатты. Дегенмен, қазылар алқасының төрағасы Базархан Қосбасаров байқаудың өте тартысты түрде өткенін айтады. Қырық ансамбльдің ішінен 11 лауреат таңдау қиын соққан. Қуанарлығы, 2011 жылғы фестивальге қарағанда ансамбльдердің орындау мәнері, аспапты меңгеру деңгейі анағұрлым өскен. Музыканттардың ширақтығы, сахнада өздерін емін-еркін ұстауы, халыққа тартымдылығы конкурс деңгейіне сай шыққан. Әсіресе, шет мемлекеттерден келген қазылар алқасының мүшелері қазақтың халық аспаптарының әуезіне қатты қызығып, таңданыстарын жасыра алмаған.
Өзбекстанның халық артисі, дирижер Фарух Садықов:
– Мұндай ауқымды фестивальді саяси-экономикалық жағдайы тұрақты ел ғана өткізе алады. Сондықтан ең әуелі Президенттеріңіз Нұрсұлтан Назарбаевқа шынайы алғысымды білдіргім келеді. Сондай-ақ Алматы қаласының әкімдігіне, Мәдениет басқармасына, шараның ұйымдастырушыларына мың рақмет! Фестивальдің атын «Ғасырлар сазы» деп қалай тауып қойғансыздар?! Құлаққа да, жүрекке де сондай жағымды, керемет естіледі. Биыл екінші рет өткенімен, халықаралық деңгейде бірінші рет басымызды қосып отыр. Бірінші рет болса да, он-он бес жылдық тарихы бар музыка мерекелерінен бір мысқал кем емес. Бас қалаларыңыз Астана жарқырап, жайнай берсін! Алматы өзінің талайларды тоғыстырған мәдениет ошағы, рухани орта деген мәртебесін сақтап қалыпты. Қазақ халқы – ән мен күйін саф қалпында қастерлеп келе жатқан, қасиеті үзілмеген кемеңгер ел. Құрманғазының «Балбырауынының» өзі неге тұрады?! Осы күйді естісем, қаным қызып, арқам қозады, – дейді ризашылығын үйіп-төгіп.
Лауреаттар анықталып, қазылар алқасының жұмысы аяқталған кезде Қазақстанның еңбек сіңірген қайраткері, «Құрмет» орденінің иегері Жамағат Темірғалиевтің де пікірін сұраған едік.
– 2011 жылы өткен алғашқы фестивальде де қазылар алқасының мүшесі болдым. Біріншімен салыстырғанда қатысушылардың дайындығы өте жоғары деуге болады. Өйткені кейінгі кезде фольклорлық ансамбльдерге өте қатты көңіл бөлініп жатыр. Алғаш егемендік алған жылдары екі-үш ансамбль болса, қазір шамамен алғанда 30-35 кәсіби ұжым бар. Халық аспаптары оркестрінен бөлек барлық облыстық филармонияда, концерттік ұйымдарда өнер көрсетіп жүр. Репертуарлары әртүрлі жанрдағы шығармаларды қамтиды. Халық күйлерін, халық композиторларының мұраларын, шетел композиторларының туындыларын емін-еркін меңгерген. Орындау шеберліктері өте жоғары. Түркиядан, Қырғызстаннан, Өзбекстаннан келген, өзіміздің ұйғыр театрының ансамблі де тәнті етті. Облыстағы, аудандағы ансамбльдердің ізденістері де мықты. Шетелдіктерден асып кетпесе, кем түсіп тұрған жоқ. Қазылар алқасында отырған шетелдік атақты дирижерлер, профессорлар бізбен бірге қатар отырып тыңдады. Олардың өздері ауыздарын ашып, көздерін жұмып, «керемет екен» деп бас шайқады. Әсіресе, үш-төрт адамнан құралған ансамбльдер қайран қалдырды. Әрқайсысы жеке-жеке бірнеше аспапта ойнайды. Бір музыкант қобызды ғана емес, шаңқобыз, үскірік сияқты тағы бірнеше фольклорлық аспапты қоса тамылжытып отыр. Ұрмалы аспаптардың түр-түрін меңгеріп алған. Қонақ түгілі, өзіміз риза болдық. Болат Сарыбаев зерттеп, қатарға қосып кеткен көне аспаптардың дамып, жетілгеніне тәубе дедік. Әсіресе, Астанадан, Солтүстік Қазақстаннан келген ұжымдар сақадай-сай дайындалып келіпті. Әрине, сайыс болғаннан кейін, бірі озды, бірі қалды. Қырық ансамбльдің барлығын бірдей лауреат атандыра алмадық. Кішкене кәсіби деңгейлері жетіңкіремей, оған өздері риза болмай, өкпелеп кеткендері де бар. Дегенмен, әлемге белгілі, тәжірибелі музыканттар әділ шешім шығарды деп есептеймін. Ұйымдастырушылар Бағдат Тілегенов, Ықылас Нұрғалиев, Мұрат Жалбыровтар күні-түні жүгіріп, жұмыс істеді. 500-ден аса адамды күтіп алып, орналастырып, сахнаға шығып-түсуіне дейін ойластыру оңай дүние емес. Үлкен еңбекті, асқан жинақылықты қажет етеді. Алдағы уақытта да осы фестиваль дәстүрлі түрде жалғасын тауып, жылда болмаса да екі-үш жылда бір қайталанып тұрса деген ойдамын. Бұл біздің фольклорлық ансамбльдердің дәрежесін жоғарылатуға үлкен әсер етер еді.
Үшінші күн
Сонымен, үш күнге созылған фольклорлық аспаптар шеруі өз мәресіне жетті. Фестивальдің гала-концерті мен жеңімпаздарды марапаттау рәсімі Түркештің күйі «Көңілашармен» ашылды. Орындаған – лауреат атанған ұжымдардан жинақталған оркестр. Дирижері – Жамағат Темірғалиев.
Мерейі үстем болған түрік халық аспаптары ансамблі Құрманғазының күйі «Адайды» лауреат атанған ұжымдармен бірге орындап, көпшіліктің ыстық ықыласына бөленді. Сондай-ақ Өзбекстанның халық артисі Фарук Садықовтың дирижерлігімен «Балбырауын», Жалғасбек Бегендіковтің дирижерлігімен «Сарыарқа» күйін де лауреаттар шалқытты.
Ресей Федерациясының еңбек сіңірген артисі, Башқұртстанның халық артисі Рамил Гайзуллинмен тілдескенімізде, ол фестивальден олжалы қайтып бара жатқанын ортаға салды.
– Осы басқосуға шақырған Бағдат Тілегенов досыма үлкен алғыс айтамын. Біз бір-бірімізді 1992 жылдан танимыз. Жарты Еуропаны бірге араладық. Мен – қурайда, ол қобызда ойнады. Талай концерттерде сахнаға бірге шықтық. Фестивальге шақырған ұсынысын қуана қабыл алдым. Алматыға бірінші рет келіп отырған жоқпын. Бірақ тағы да көзімнің жеткені, Қазақстанды қатты жақсы көреді екенмін. Қазақ халқын, ұлттық музыкасын, әні мен күйін, ансамбльдерін, түрлі көне аспаптарын, қонақжайлығын ерекше қадірлеймін. Мемлекет басшысы Нұрсұлтан Назарбаевқа, қала әкімі Бауыржан Байбекке ыстық ықыласымды, зор құрметімді жеткізгім келеді. Музыка мерекесінен алған әсерім ұшан-теңіз. Ең бастысы, «Сарыарқа», «Балбырауын», «Сарыжайлау», «Адай», «Көңілашар» сияқты күйлердің партитураларын өзіммен бірге алып кетіп барамын. Барған соң ұлт аспаптары оркестріне түсіріп, ойнататын боламын, – дейді ол. Сондай-ақ Қырғызстанның халық артисі, Қазақстанның еңбек сіңірген артисі Саламат Садықова:
– Күй тартылып, ән шырқалып жатқан жер – елдің құтын, халықтың қасиетін шақырады. Үш күннен бері бір-бірімізді сырттан бақылап, әріптестеріміздің өнерлерін тамашалап жатырмыз. «Балбырауын», «Сары жайлау» сияқты қазақтың керемет классикалық күйлері рух сыйлады. Осындай басқосулар жиі болып тұрғанын қалаймыз. Жастар көбірек келіпті, сол қуантты. Оларға фестивальдің берері – өз шама-шарқын
сүзгіден өткізеді. Қазір жер-жаһанда түрлі қақтығыстар, соқтығыстар орын алып жатқанын көріп, біліп отырмыз. Өзгелерге қарап, осы күнімізге тәубе айтып, шүкіршілік айтып жүрген уақыт. Сондықтан елдің сезімін бір ғана музыка оятады, бірлікке-ынтымаққа шақырады. Халықаралық фестивальдер көбірек ұйымдастырылса, нұр үстіне нұр. Жалпы, көңіліміз толып, қимастық сезіммен қайтып барамыз, – дейді.
23-25 қыркүйек Жамбыл атындағы қазақ мемлекеттік филармониясы. Қазақ Хандығының 550 жылдығына арналған Фольклорлы-Этнографиялық ансамбльдердің II Халықаралық «Ғасырлар сазы» дәстүрлі музыка фестиваль-байқауы.
23 қыркүйек, сағат 19:00- де
Фестиваль-байқаудың ашылу салтанаты
24 қыркүйек, сағат 9:00- ден
Фестиваль-байқау
25 қыркүйек, сағат 19:00- де
Марапаттау рәсімі және Гала-концерт (Источник: Управление культуры города Алматы)